E102 (Tartrazin) Nedir? Zararlı mı? Çocuklarımızı Koruma Rehberi

Eskiden mahalle bakkalında çok sık gördüğümüz, bir sürahi suya bir paket döktüğünüzde koskoca sürahiyi rengarenk yapan o içecek tozlarını hatırladınız mı? İşte o içeceklerdeki tüm sarı, kırmızı, turuncu birçok rengin oluşmasını sağlayan “renklendirici“lerdir. Bugün konuşacağım renklendirici ise sarı renk vermekle meşhur “E102” diğer adıyla “Tartrazin” katkı maddesidir.

Market raflarında gezinirken belki fark etmemişsinizdir ama birçok gıda paketinde artık şu uyarıyı görebilirsiniz: “Çocukların aktivite ve dikkatleri üzerine olumsuz etkileri bulunabilir.” Bu uyarının sebebi de bizim bugün konuşacağımız E102 kod numaralı Tartrazin. Peki bu madde gerçekten o kadar önemli mi? Yoksa abartılmış bir endişe mi? Gelin birlikte inceleyelim.

E102 (Tartrazin) Nedir?

E102, kimyasal adıyla Tartrazin, gıdalara canlı sarı ve turuncu tonlar kazandırmak için kullanılan sentetik bir gıda boyasıdır. Laboratuvar ortamında üretilen bu katkı maddesinin en büyük özelliği, çok az miktarda kullanılarak bile çok parlak renkler elde edebilmesidir.

E102, sentetik azo boyası grubunda yer alan, suda çok çözünür bir sarı gıda renklendiricisidir. Bu özelliği sayesinde gıda üreticileri tarafından oldukça tercih edilir çünkü hem ekonomiktir hem de etkilidir.

Tartrazin’in kimyasal yapısı, “azo boyaları” adı verilen bir gruba aittir. Bu grubun ortak özelliği, yapılarında azot atomları içermesidir. İşte bu kimyasal yapı, bazı insanlarda alerjik reaksiyonlara ve daha da önemlisi çocuklarda davranışsal değişikliklere yol açabilmektedir.

Hangi Ürünlerde E102 ile Karşılaşırız?

E102‘nin kullanım alanı düşündüğünüzden çok daha geniştir. Şekerlemelerde, çikolatalı ve reçelli tatlılarda, soslarda sıkça rastlanabileceği gibi, aşağıdaki ürün gruplarında da yaygın olarak kullanılır:

Çocuk Ürünleri:

Meyve suları ve aromalı içecekler
Jöle ve pudingler
Renkli şekerlemeler ve çikolata draje
Sakızlar ve lolipoplar

Genel Gıda Ürünleri:

Hazır çorbalar (tavuk çorbası gibi)
Noodle ürünleri
Krema şantiler
Dondurma ve frozen dessertler
Soslar ve salata sosları
Makarna çeşitleri

Özellikle sarı rengin ön planda olduğu ürünlerde E102 kullanımına sık rastlanır. “Doğal” yazan bazı ürünlerde bile bu katkı maddesine rastlamak mümkündür çünkü “doğal aroma” ile “doğal renk” farklı kategorilerdir.

Southampton Çalışması: Çocuk Sağlığı İçin Çanlar Çalıyor

Tartrazin’in çocuk sağlığı üzerindeki etkilerini gösteren en önemli araştırma, 2008 yılında İngiliz Gıda Standartları Ajansı’nın fonlamasıyla Southampton Üniversitesi’nde yapılmıştır. Bu çalışma, gıda katkı maddeleri dünyasında adeta bir dönüm noktası olmuştur.

Yaşları üç ve sekiz olan 300 çocuk üzerinde yapılan bu araştırmanın sonuçları son derece çarpıcıdır. Her iki yaş grubu üzerinde yapılan araştırma sonucu çocuklarda bu katkı maddelerinin ADHD olarak bilinen hiperaktiviteyi artırdığı ve konsantrasyon bozukluğuna yol açtığı tespit edilmiştir.

Daha da dikkat çekici olan şu: Bu gıda katkı maddeleri çıkarılırsa sadece İngiltere’de yaşayan çocuklarda hiperaktiviteLaerin %30 oranında azalacağı belirtilmiştir. Bu rakam, konunun ciddiyetini gözler önüne sermektedir.

Çalışmanın Ortaya Koyduğu Etkiler:

Dikkat dağınıklığında artış
Hiperaktivite belirtilerinde yoğunlaşma
Öğrenme güçlüklerinde artış
Konsantrasyon problemleri

Önemli bir nokta da şu: Benzoatlarla kombinasyonları sonucunda tartrazin, çocuklarda ADHD sendromu (hiperaktivite) vakalarının büyük bir yüzdesini oluşturmaktadır. Yani E102‘nin tek başına değil, özellikle koruyucu maddelerle birlikte tüketildiğinde riski daha da artmaktadır.

Fiziksel Sağlık Üzerindeki Etkileri

E102’nin çocuk davranışları üzerindeki etkilerinin yanında, fiziksel sağlık açısından da bazı riskleri bulunmaktadır:

Alerjik Reaksiyonlar:

Cilt döküntüleri ve kaşıntı
Kurdeşen (ürtiker)
Yüzde şişlik

Solunum Sistemi Etkileri: Tartrazinin tüketimini takiben astım benzeri belirtiler gözlenmiştir, histamini serbest bırakan ajan olarak bilinmektedir. Bu durum özellikle astım hastası çocuklar için kritik önem taşır.

Diğer Etkiler:

Baş ağrısı ve migren
Mide bulantısı
Uyku bozuklukları

Birleşik Krallık Gıda Standartları Ajansı tarafından yaptırılan araştırmada, diğer koruyucuların bir karışımında kullanıldığında çocuklarda hiperaktivite düzeylerinin arttığı bulunmuştur.

E102 Helal mi? Helallik Durumu

Tartrazin tamamen kimyasal yöntemlerle elde edilen bir boyar maddedir. Bu yüzden herhangi bir hayvansal madde veya bulaşan içermez. Fakat kimyasal olarak elde edilme sürecinde bazı problemler bulunuyor.

Üretim aşamasında elde edilen son ürünün saflaştırılması esnasında etanol, sıcak alkol kullanımın yaygın bir yöntemdir. Bu yöntem esasında renklendirici katkı maddelerinin çoğunda kullanılan bir yöntemdir. Alkol kullanımından sonra son üründe alkol kalıntısının bulunma ihtimalinden dolayı şüpheli olarak değerlendirilir. Şayet içerisinde alkol kaldıysa haram olur fakat kalmamışsa helaldir. Bizim gibi son tüketiciler böyle bir bilgiye erişemeyeceğimiz için “Şüpheli” olarak değerlendirmemiz icap eder. Bunun yanı sıra sağlık açısından da ciddi sorunlar teşkil eder.

Türkiye’deki Yasal Durum ve Zorunlu Uyarı

Türkiye’de de konu ciddiye alınmış ve önemli adımlar atılmıştır. Türk Gıda Kodeksi Gıda Katkı Maddeleri Yönetmeliğinde Tartrazin (E 102) içeren gıdaların etiketlerinde “Çocukların aktivite ve dikkatleri üzerine olumsuz etkileri bulunabilir” ibaresinin eklenmesi zorunludur.

Bu uyarı zorunluluğu şu renklendiriciler için geçerlidir:

Tartrazin (E 102)
Kinolin sarısı (E 104)
Sunset Yellow (E 110)
Karmosin (E 122)
Ponceau 4R (E 124)
Allura Red (E 129)

Gıda hakkında bilgilendirmeden gıdayı kendi adı veya ticari unvanı altında piyasaya arz eden gıda işletmecisi, ithal edilen gıda hakkında bilgilendirmeden ise ithalatçı bu uyarıyı ekleme konusunda sorumludur.

E102’den Nasıl Kaçınırız? Pratik Öneriler

E102’den tamamen kaçınmak günümüz koşullarında kolay olmasa da, maruziyeti minimuma indirmek mümkündür:

Alışveriş Yaparken:

Etiket okuma alışkanlığı edinin: Bileşenler listesinde E102 veya Tartrazin yazan ürünlerden kaçının
Uyarı metnine dikkat edin: “Çocukların aktivite ve dikkatleri üzerine olumsuz etkileri bulunabilir” uyarısı olan ürünleri tercih etmeyin
Daha az işlenmiş alternatifleri seçin: Doğal renkli veya renksiz ürünleri tercih edin

Ev Yapımı Alternatifler:

Meyveli yoğurt: Yoğurda gerçek meyve püresi karıştırın
İçecekler: Taze sıkılmış meyve suları veya ev yapımı limonata
Reçel: Kendi reçelinizi yapın, doğal meyve renkleri kullanın
Puding: Ev yapımı pudingleri zerdeçal ile sarı renk verebilirsiniz

Doğal Renklendirici Alternatifler:

Sarı renk için: Zerdeçal, safran
Turuncu renk için: Havuç suyu, balkabağı
Doğal tatlandırıcılar: Bal, hurma ezmesi

Okul ve Sosyal Ortamlarda:

Çocuğunuzun okuluna durumu açıklayın
Ev yapımı atıştırmalıklar gönderin
Çocuğunuzu E102’li ürünleri tanımaya alıştırın

Sonuç: Bilinçli Seçimler Yapmak

E102 (Tartrazin) konusu, modern beslenmenin karmaşık doğasını gözler önüne seren önemli bir örnektir. Southampton Üniversitesi’nin çarpıcı bulgular ortaya koyan araştırması, çocuklarımızın sağlığı söz konusu olduğunda ne kadar dikkatli olmamız gerektiğini göstermektedir.

Önemli olan paniğe kapılmak değil, bilinçli seçimler yapmaktır. E102 içeren bir ürünü çocuğunuz ara sıra tüketirse dünya yıkılmaz ama günlük beslenme alışkanlıklarınızda bu tür katkı maddelerini minimize etmek, çocuğunuzun sağlığı için yapabileceğiniz en önemli yatırımlardan biridir.

Unutmayın ki her gıda etiketi okuduğunuzda, çocuğunuzun geleceği için bir adım atmış olursunuz. Sağlıklı nesiller yetiştirmek, bilinçli tüketici olmaktan geçer. Ve bu bilinç, E102 gibi görünürde masum ama potansiyel riskli katkı maddelerini tanımakla başlar.

Son tavsiye: Eğer çocuğunuzda hiperaktivite, dikkat dağınıklığı veya alerjik reaksiyonlar gözlemliyorsanız, diyetinden yapay renklendirici içeren gıdaları çıkarmayı düşünün ve mutlaka uzman bir hekime danışın.

Çocuklarımızın sağlığı, hiçbir renkli gıdanın cazibesinden daha değerli değil.